Οι Άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός οι Ρωμαίοι στη Δύση, οι Κύρος και Ιωάννης ευρύτερα στην ανατολή και ιδιαίτερα οι Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός, οι εκ Μικράς Ασίας, στην περιοχή μας, υπήρξαν ιδιαίτερα λαοφιλείς από τον 5ο αι. ήδη. Η ιαματική και θεραπευτική φήμη τους εξαπλώθηκε γρήγορα σε ολόκληρη τη χριστιανική οικουμένη. Πλήθη προσκυνητών συνέρρεαν στους τάφους τους, καθώς και σε πολλούς ναούς και μοναστήρια που χτίστηκαν προς τιμή τους, κυρίως στη Ρώμη, στην Αλεξάνδρεια και στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά και στον ελληνικό χώρο οι Άγιοι Ανάργυροι έγιναν οι δημοφιλέστεροι των θεραπευτών αγίων, οι «πρώτοι ιατροί»,στις πρεσβείες των οποίων προσφεύγει ο λαός μας και τους επικαλείται για διάφορες ασθένειες.
Όπως ήταν φυσικό στους Αγίους Αναργύρους έχουν αφιερωθεί και ομώνυμα θεραπευτήρια και πολλά μοναστήρια και εκκλησίες σε διάφορα μέρη της πατρίδας μας. Δε θα μπορούσε επομένως να μην υπάρχει εκκλησία τους και στη Θεσσαλονίκη. Σε περιγραφές και αφηγήσεις της ζωής οσίων αγίων της Θεσσαλονίκης , όπως του Οσίου Φωτίου του Θετταλού, αναφέρεται η ύπαρξη Βυζαντινής Ιεράς Μονής που τιμούσε τους αγίους Αναργύρους Κοσμά και Δαμιανό, της οποίας τα ίχνη είχαν χαθεί στον χρόνο, μέχρι τώρα, που η επιστημονική έρευνα του Πανεπιστημιακού Καθηγητή Θεολογίας, κ. Συμεώνος Πασχαλίδη, ανέσυρε αρχαίο αγιολογικό κείμενο, το οποίο περιγράφει και προσδιορίζει την Ιερά αυτή Μονή, στην περιοχή της σημερινής Ενορίας μας, από την οποία, όπως εξιστορείται παρακάτω, εμφανής είναι μέχρι στιγμής, μόνο η πνευματική παρουσια των αγίων.
Ήδη από την απελευθέρωση της πόλης μας (1912), υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες για την τιμή των αγίων Αναργύρων στην περιοχή της Ακροπόλεως της Θεσσαλονίκης. Υπολογίζεται ότι ο πρώτος συγχρονος ναός υπήρξε μετατροπή ενός λίγο παλαιότερου μουσουλμανικού τεμένους που προϋπήρχε εκεί, ενώ δίπλα του βρισκόταν αγίασμα των αγίων. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών (1922) δημιουργήθηκε μια νέα συνοικία κάτω από τις φυλακές του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ). Κάποιοι κάτοικοι ήταν συγγενείς βαρυποινιτών ή εργαζόμενοι στις φυλακές, οι περισσότεροι πρόσφυγες. Μεταξύ των προσφύγων από την Κωνσταντινούπολη συγκαταλεγόταν και ο πρώτος Εφημέριος, του μετέπειτα νεοσυσταθέντος Ιερού Ναού π. Κυριακός Κατρανιάς και η οικογένεια του. Εκείνος συνέβαλε στην ίδρυση του Ναού, μετά από θαυματουργική θεραπεία ασθενείας του, από τους αγίους Αναργύρους, δια του προαναφερθέντος αγιάσματος, ως απόδειξη ότι ήταν δικό τους θέλημα ο χώρος να αφιερωθεί σε αυτούς. Έτσι μετασχηματίστηκε το παλαιότερο τζαμί (το καλούμενο και Popara Baba) σε εκκλησία των αγίων Αναργύρων, από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο, της οποίας πρώτος εφημέριος διετέλεσε ο ιαθείς ιερεύς.
Το 1956 άρχισε η ανέγερση της νέας εκκλησίας, δίπλα στον παλαιό ναό από τον Πρεσβύτερο π. Γεώργιο Αποστολάκη. Τη φιλοτέχνηση των εικόνων του τέμπλου ανέλαβε ο αγιογραφικός οίκος των ιερομονάχων «αδελφών Κάρτσωνα», στην Σκήτη Αγίας Άννας του Αγίου Όρους.
Τα εγκαίνια της νέας εκκλησίας έγιναν στις 6 Σεπτεμβρίου του 1959 από τον επίσκοπο Ταλαντίου Στέφανο, βοηθό του μητροπολίτη Θεσσαλονίκη Παντελεήμονα του Α΄.
Έκτοτε, ο Ναός των Αγίων Αναργύρων στην Ακρόπολη Θεσσαλονικης, κατέστη το «άμισθον ιατρείον» των Θεσσαλονικέων. Στην πεντηκονταετή πλέον σύγχρονη ιστορία της, μαρτυρούνται πλήθος θαυματουργικών γεγονότων και ιάσεων.
Στο ναό θησαυρίζονται τεμάχια από τα ιερά λείψανα των Αγίων Κοσμά, Δαμιανού, Παντελεήμονος, Κύρου, Ιωάννου και Λουκά Αρχιεπισκόπου Συμφερουπόλεως.
Επίσης η αγιογράφηση του ναού με εξαίρετες βυζαντινές τοιχογραφίες– στο μεγαλύτερο μέρος του – είναι έργο του αγιογραφικού οίκου «Βουτσινά». Κύρια θέση μεταξύ των εικονογραφικών θεμάτων έχουν τα θαύματα των Αγίων, παλαιά και σύγχρονα, καθώς και η απεικόνιση των αγίων Κοσμά και Δαμιανού εκατέρωθεν της Πλατυτέρας, στην κόγχη του ιερού βήματος.
Μέχρι σήμερα ο ιερός ναός των Αγίων Αναργύρων έχει αποτελέσει και αποτελεί καταφύγιο πνευματικό για χιλιάδες πιστούς Θεσσαλονικείς, καθώς και άλλων περιοχών. Με περισσή ευλάβεια εκκλησιάζονται, τιμούν τους αγίους μας με αφιερώματα και συχνά πολλοί γεύονται τη θαυματουργική χάρη τους, μέσα από ποικίλες ευλογίες και ιάσεις.
«Ἡ πηγὴ τῶν ἰαμάτων, ἕνα καὶ μόνον ἐθεράπευε τοῦ ἔτους, ἡ σκηνὴ τῶν Ἀναργύρων, ἄπαν τὸ πλῆθος θεραπεύει τῶν νοσούντων· ἀνενδεὴς γὰρ ὑπάρχει, καὶ ἀδαπάνητος ὁ πλοῦτος τῶν Ἁγίων. Ταῖς αὐτῶν ἱκεσίαις Χριστέ, ἐλέησον ἡμᾶς.»
(εκ της Λιτής)
